محمود عبدالباقیباقی، محمود عبدالباقی (۹۳۳- ۱۰۰۸ق/۱۵۲۷-۱۵۹۹م)، شاعر دیوانی عثمانی می‌باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - تحصیل ۱.۲ - مجمع ادبی ۲ - ورود به دستگاه سلطنتی ۲.۱ - سلطان سلیم دوم ۲.۲ - سلطنت مراد سوم ۲.۲.۱ - قضای مکه و استانبول ۲.۲.۲ - مقام قاضی عسکری ۲.۳ - خانه‌نشینی ۲.۴ - مرگ ۳ - منزلت ادبی و سبک شعر ۳.۱ - تاثیر از شعر فارسی ۳.۲ - عدم عمق در اشعار ۴ - آثار ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - بیوگرافیباقی، محمود عبدالباقی (۹۳۳- ۱۰۰۸ق/۱۵۲۷-۱۵۹۹م)، شاعر دیوانی عثمانی می‌باشد، او در استانبول زاده شد و فرزند محمد، مؤذن مسجد فاتح بود. ۱.۱ - تحصیلدر کودکی یک چند به شاگردی در کارگاه سراجی پرداخت، ولی استعداد فطری و علاقه شدید وی به تحصیل، او را به سوی درس و مدرسه کشاند [۱]
سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۲۰۳، استانبول، ۱۳۰۶ق.
[۲]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۰۸، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
[۳]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۳۴، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۴]
بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۹۹، استانبول، ۱۳۴۲ق.
و زیر نظر استادانی چون محمد قرامانی‌زاده به تحصیل پرداخت و با اشخاص سرشناسی چون نوعی (شاعر) و سعدالدین و مصطفی عالی (مورّخ) هم‌درس شد و دوستی وی با آنان تا پایان عمر ادامه یافت. [۵]
Fleischer C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، ج۱، ص۱۴۹، Princeton.
[۶]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۰۸، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
[۷]
IA، ج۲، ص۲۴۳.
۱.۲ - مجمع ادبیپس از چندی ذوق و قریحه شاعری باقی بر همگان آشکار شد و با حمایت احمد شمس‌الدین قاضی‌زاده به مجمع ادبی وی در مدرسه سلیمانیه راه یافت و سرحلقه این جمع شد. همچنین تقدیر و تحسین شاعر سال‌خورده، ذاتی را نیز به خود جلب کرد و به گروه شاعرانی که در دکان کوچک او گرد می‌آمدند، پیوست [۸]
TOrk dili ve edebiyat o ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۳۰۰، ۱۹۷۷.
[۹]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۳۴، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۱۰]
EI ۲، ج۱، ص۹۵۶.
و در ۱۹ سالگی به عنوان شاعری جوان و طراز اول استانبول، به شهرت رسید. [۱۱]
IA، ج۲، ص۲۴۳.
[۱۲]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۷۸، Istanbul، ۱۹۶۷
۲ - ورود به دستگاه سلطنتیدر ۹۶۱ق/۱۵۵۴م هنگام بازگشت سلطان سلیمان قانونی از سفر نخجوان و لشکر‌کشی خویش به ایران، باقی با تقدیم قصیده‌ای نظر وی را نسبت به خود جلب کرد و از آن تاریخ به بعد با حمایت او مدارج ترقی را به سرعت طی کرد. سلطان سلیمان تا پایان عمر از ابراز محبت و علاقه به باقی دریغ نورزید و زندگی مرفهی برای وی فراهم ساخت و او را در زمره ملازمان و نزدیکان خود درآورد؛ چنانکه اشعار خود را برای تصحیح و سرودن نظیره نزد این شاعر می‌فرستاد. همین التفات‌ها سبب برانگیخته شدن حسادت درباریان و حتی دوستان وی می‌شد. [۱۳]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۰۹، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
[۱۴]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۳۵، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۱۵]
قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۲۰۰، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
[۱۶]
TOrk dili ve edebiyat o ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۳۰۰-۳۰۱، ۱۹۷۷.
مرگ سلطان سلیمان (۹۷۳ق/۱۵۶۶م)، باقی را سخت متأثر کرد و او قصیده معروفی در رثای سلطان سرود که از بهترین آثار وی به شمار می‌آید. [۱۷]
قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۲۰۰، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
[۱۸]
IA، ج۲، ص۲۴۴.
[۱۹]
سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۲۰۴، استانبول، ۱۳۰۶ق.
۲.۱ - سلطان سلیم دومپس از به تخت نشستن سلطان سلیم دوم در ۹۷۴ق، باقی قصیده‌ای به او تقدیم داشت و سلطنتش را تهنیت گفت، [۲۰]
قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۲۰۱، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
ولی چندان مورد توجه سلطان جدید واقع نشد و حتی چندی بعد از کار مدرسی مدرسه مراد پاشا عزل گردید و خانه‌نشین شد؛ ولی بار دیگر در ۹۷۷ق/ ۱۵۶۹م مسند تدریس خود را در این مدرسه باز یافت. باقی با جلب حمایت صدراعظم وقت صوقللی محمدپاشا و به وساطت‌ِ فریدون‌بیک (صاحب منشآت) و نیز با تخمیس چند غزل سلطان سلیم دوم، توانست طرف توجه وی قرار گیرد و ترفیع مقام یابد و به مجالس درباری دعوت شود [۲۱]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۷۹، Istanbul، ۱۹۶۷
[۲۲]
سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۲۰۴، استانبول، ۱۳۰۶ق.
[۲۳]
IA، ج۲، ص۲۴۴.
حب‌ّ جاه از دوران جوانی تا پایان عمر لحظه‌ای باقی را رها نکرد و همواره با سرودن مدحیه‌ها و غزل‌ها برای سلاطین وقت، یافتن حامیان پر قدرت و حتی شرکت در بعضی توطئه‌های درباری، سعی در ترفیع مقام و پیشرفت در شغل دولتی داشت؛ [۲۴]
IA، ج۲، ص۲۴۴.
ولی سلطان، معلم خود، «خواجه سعد الدین» را بر او ترجیح داد.۲.۲ - سلطنت مراد سوموی در اوایل سلطنت سلطان مراد سوم (۹۸۲-۱۰۰۳ق/۱۵۷۴- ۱۵۹۵م) به مدرسی مدرسه سلیمانیه تعیین شد، ولی چندی بعد در نتیجه توطئه دشمنانش مورد غضب سلطان واقع، و معزول شد، لیکن با تلاش حامیانش بی‌گناهی وی ثابت شد، و شاعر از خطر تبعید نجات یافت و بار دیگر راه پیشرفت به رویش باز شد. [۲۵]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۳۵، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۲۶]
قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۲۰۸، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
۲.۲.۱ - قضای مکه و استانبولمراد سوم او را در محرم ۹۸۷/مارس ۱۵۷۹ به سمت قضای مکه منصوب کرد. پس از آن مدتی در مدینه بود و سرانجام در ۹۹۲ق/۱۵۸۴م به مقام قضای استانبول ارتقا یافت. [۲۷]
قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۲۰۹، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
[۲۸]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۳۵-۴۳۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۲۹]
سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۲۰۴، استانبول، ۱۳۰۶ق.
۲.۲.۲ - مقام قاضی عسکریباقی پیوسته با تقدیم قصاید و غزلیات و سرودن نظیره برای اشعار این پادشاه و همچنین یاری گرفتن از نفوذ حامیان خویش می‌کوشید تا نظر او را هر چه بیشتر جلب کند. نتیجه این تلاش‌ها رسیدن به مقام قاضی عسکری آناتولی بود؛ اما چندی بعد از این مقام عزل، و سپس بار دیگر منصوب شد و سرانجام به مقام قاضی عسکری روم ایلی دست یافت [۳۰]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۷۹، Istanbul، ۱۹۶۷
[۳۱]
Fleischer C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، ج۱، ص۱۵۳، Princeton.
[۳۲]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۰۹، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
باقی در طول خدمت خود دو بار قاضی عسگر آناتولی و ۳ بار قاضی عسکر روم ایلی شد، [۳۳]
پچوی ابراهیم، تاریخ، ج۲، ص۱۶۶، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۳۴]
پچوی ابراهیم، تاریخ، ج۲، ص۲۹۰، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۳۵]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۰۹، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
ولی با همه تلاش خود و دوستانش نتوانست به هدف اصلی و آرزوی بزرگش که کسب مقام شیخ الاسلامی بود، دست یابد. [۳۶]
Fleischer C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، ج۱، ص۱۷۶، Princeton.
[۳۷]
Fleischer C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، ج۱، ص۱۶۰، Princeton.
[۳۸]
IA، ج۲، ص۲۴۴.
۲.۳ - خانهنشینیپس از به سلطنت رسیدن محمد سوم (جمادی الاول ۱۰۰۳/ژانویه ۱۵۹۵)، باقی از خدمت معاف، و خانه‌نشین شد. وی با وجود سال‌خوردگی، همچنان می‌کوشید تا نظر سلطان را برای تحقق هدف خود، از طریق مدح وی جلب کند. با این‌همه، به آرزوی خود دست نیافت و سلطان بار دیگر او را به قاضی عسکری روم ایلی منصوب کرد. باقی پس از یک سال از این مقام استعفا کرد [۳۹]
IA، ج۲، ص۲۴۵.
[۴۰]
حاشیه ۱۵۹، Fleischer C H، ج۱، ص۱۸۷، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، Princeton.
۲.۴ - مرگسرانجام باقی در سال ۱۰۰۸ در استانبول درگذشت، عزای عمومی اعلام شد و شیخ الاسلام بر جنازه او نماز گزارد. و او را که سلاطین عثمانی «سلطان الشعرا» لقب داده بودند، با مراسم با شکوهی در گورستان ایوب به خاک سپردند [۴۱]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۳۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۴۲]
بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۹۹، استانبول، ۱۳۴۲ق.
[۴۳]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۱۰، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
[۴۴]
حاشیه ۱۵۴، Fleischer C H، ج۱، ص۱۸۷، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، Princeton.
باقی مردی نکته‌دان، خوش صحبت، ظریف و بذله‌گو بود. وی دوستان بسیاری داشت و همواره در همه جا به عنوان شاعری سرشناس و عالمی طراز اول مورد علاقه و احترام بود. [۴۵]
قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
[۴۶]
بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۱۰۰، استانبول، ۱۳۴۲ق.
۳ - منزلت ادبی و سبک شعرباقی یکی از شعرای بزرگ ادبیات دیوانی ترک به شمار می‌رود. وی در تکامل شعر عثمانی نقشی عمیق و مهم داشته است. شخصیت ادبی او را باید در اشعارش جست‌وجو کرد. باقی شاعر قصیده و غزل است. با اینکه قصایدی در حد کمال دارد، ولی در غزل‌سرایی موفق‌تر بوده است [۴۷]
IA، ج۲، ص۲۴۷-۲۴۸.
اشعار باقی ساده، روان و جذاب است و نسبت به شاعران پیش از خود، زبان ترکی را با ظرافت ویژه‌ای به کار برده است. [۴۸]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۸۰ Istanbul، ۱۹۶۷
[۴۹]
سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۲۰۴، استانبول، ۱۳۰۶ق.
[۵۰]
Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۳۰۰، ۱۹۸۵.
۳.۱ - تاثیر از شعر فارسیشک نیست که باقی هم مانند بیشتر شعرای عثمانی زیر نفوذ جاذبه شعر فارسی بوده، و از شاعران بزرگی همچون حافظ، سلمان ساوجی و کمال خجندی تأثیر پذیرفته است [۵۱]
IA، ج۲، ص۲۴۹.
[۵۲]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۸۰ Istanbul، ۱۹۶۷
و به همین‌سبب، از اوزان عروضی و قالب‌های شعر فارسی بهره بسیار برده است [۵۳]
IA، ج۲، ص۲۴۹.
[۵۴]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۸۰ Istanbul، ۱۹۶۷
۳.۲ - عدم عمق در اشعارباقی با اینکه ذوق لطیف و دانش و فرهنگ عمیقی داشت، [۵۵]
بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۱۰۰، استانبول، ۱۳۴۲ق.
ولی در اشعارش مطلب تازه و قابل تعمقی یافت نمی‌شود. وی زندگی و حوادث آن را چیزی جز خواب و خیال نمی‌دانست. بیشتر به لذات زندگی می‌اندیشید. از این نظر، فلسفه حیات و دیدگاه او بسیار ساده و محدود است [۵۶]
IA، ج۲، ص۲۴۸.
[۵۷]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۸۰ Istanbul، ۱۹۶۷
.او استاد نظم و فن بلاغت بود و در شعر به فصاحت بیان، صناعات، قالب، بازی با کلمات و استفاده از آهنگ و زیبایی کلام بیشتر اهمیت می‌داد تا عمق و محتوای آن؛ ولی به هر حال می‌توان گفت که باقی در شاعری ذوق و استعداد ذاتی و طبیعی داشت. از نظر او، شعر آوایی دلپذیر و جاودانی است. [۵۸]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۴۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۵۹]
TOrk dili ve edebiyat o ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۳۰۲، ۱۹۷۷.
[۶۰]
IA، ج۲، ص۲۴۸.
۴ - آثار۱. دیوان، که مهم‌ترین اثر باقی است و نخستین بار در ۱۲۷۶ق/ ۱۸۵۹م در استانبول به چاپ سنگی رسید [۶۱]
فهرس المطبوعات الترکیة العثمانیة، قاهره، ج۲، ص۹۳، ۱۹۸۲م.
و پر از غلط است.و پس از آن به شکل‌های مختلف چاپ شد [۶۲]
شرقیات، ج۱، ص۶۲.
[۶۳]
G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، ج۱، ص۱۰۸، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
[۶۴]
TOrk ansiklopedisi، ج۵، ص۸۰ Istanbul، ۱۹۶۷
[۶۵]
TOrk dili ve edebiyat o ansiklopedisi، Istanbul، ج۱، ص۳۰۲، ۱۹۷۷.
چاپ‌های معتبر بعدی آن عبارت‌اند: دوراک (انتقادی، دو جلد، با هفتاد صفحه مقدمه)، لیدن ۱۹۰۸ـ۱۹۱۱؛ شمس الدین سامی (منتخبات)، ۱۳۱۷؛ فؤاد کوپریلی (منتخبات)، استانبول ۱۹۳۴؛ سعدالدین ارغون، استانبول ۱۹۳۵؛ نوزاد یَسِرگیلی، استانبول ۱۹۵۳؛ صباح الدین کوچوک (انتقادی، دو جلد) ۱۹۸۲. ۲. فضائل الجهاد، که ترجمه ترکی مشارع الاشواق الی مصارع العشاق اثر ابن نحاس (ه م) است و نسخه‌های خطی آن در کتابخانه نور عثمانیه (شم ۱۱۹۱) نگهداری می‌شود. [۶۶]
نور عثمانیه کتبخانه سنده محفوظ کتب موجوده نین دفتریدر، استانبول، ج۱، ص۶۶.
[۶۷]
بغدادی، هدیه، ج۱، ص۴۹۵.
[۶۸]
فهرس المخطوطات الترکیة العثمانیة، قاهره، ج۳، ص۱۹۵، ۱۹۹۰م.
۳. ترجمه ترکی المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة اثر شهاب‌الدین خطیب قسطلانی، با عنوان معالم الیقین فی سیرة سید المرسلین. [۶۹]
حاجی‌خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۸۹۶-۱۸۹۷.
[۷۰]
عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۴۶، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
[۷۱]
IA، ج۲، ص۲۵۱-۲۵۲.
[۷۲]
سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۲۰۴، استانبول، ۱۳۰۶ق.
۴. فضائل المکه، که ترجمه ترکی الاعلام فی احوال بلدالله الحرام اثر قطب‌الدین احمد بن مکی است. باقی وقتی قاضی مکه بود، آن را شروع کرد و در ۹۸۷ق/۱۵۷۹م به پایان رساند. نسخه کامل آن در کتابخانه کوپریلی (شم ۲۰۶) موجود است [۷۳]
بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، ج۲، ص۱۰۰، استانبول، ۱۳۴۲ق.
[۷۴]
IA، ج۲، ص۲۵۲.
۵ - فهرست منابع(۱) بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۴۲ق. (۲) بغدادی، هدیه. (۳) پچوی ابراهیم، تاریخ، استانبول، ۱۲۸۳ق. (۴) حاجی‌خلیفه، کشف. (۵) سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق. (۶) شرقیات. (۷) عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م. (۸) فهرس المخطوطات الترکیة العثمانیة، قاهره، ۱۹۹۰م. (۹) فهرس المطبوعات الترکیة العثمانیة، قاهره، ۱۹۸۲م. (۱۰) قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م. (۱۱) نور عثمانیه کتبخانه سنده محفوظ کتب موجوده نین دفتریدر، استانبول. (۱۲) EI ۲. (۱۳) Fleischer C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، Princeton. (۱۴) G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul. (۱۵) IA. (۱۶) Sarkiyat kOtO phanesi tOrk ۵ e ve osmanlica kitaplar katalogu، Tokyo، ۱۹۸۵. (۱۷) TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۶۷. (۱۸) TOrk dili ve edebiyat o ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۷. (۱۹) Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۸۵. (۲۰) ابراهیم پچوی، تاریخ پچوی، مواضع مختلف. (۲۱) حسن چلبی، تذکرة الشعراء. (۲۲) حاجی خلیفه، فذلکه، مواضع مختلف. (۲۳) محمد عاشق چلبی، تذکرة الشعراء. (۲۴) مصطفی بن احمد عالی، کنه الاخبار (قسمت شرح حال)، ذیل «باقی». (۲۵) احمد بن شمسی عهدی بغدادی، تذکرة الشعراء. (۲۶) مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، مواضع مختلف. (۲۷) دائرةالمعارف جهان اسلام، ترک؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۳۹۰، برگرفته از مقاله «محمود باقی». دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۲۹۰، برگرفته از مقاله «محود عبدالباقی». رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|